Historia Elektroencefalografii i Neurofizjologii Klinicznej w Polsce
(historia, ludzie-osiągnięcia, podręczniki, aparatura)

 medycznychW czerwcu 1997 roku obchodzono 50 lat istnienia elektroencefalografii w Polsce. Pierwszy aparat, encefaloskop katodowy zbudowano z inicjatywy lekarza psychiatry W. Semadeniego w Instytucie Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego w lutym 1947, pod kierunkiem ówczesnego adiunkta Instytutu Fizyki J. Pniewskiego przy wydatnym poparciu Kierownika Kliniki Psychiatrii UW J. Mazurkiewicza. Lampy katodowe konieczne do tego urządzenia pochodziły z rozbitych niemieckich łodzi podwodnych w Gdańsku. Zapis był filmowany z ekranu encafaloskopu na taśmie filmowej. W roku 1947 tej samej klasy encefaloskopy były budowane i używane w Szwajcarii, na których pracował tam W. Semadeni.
Pierwsze pracownie badań EEG w Polsce organizowali: W. Semadeni, w roku 1948 w Klinice Psychiatrycznej w Warszawie (Pruszków – Tworki) i A. i K. Jusowie, również w roku 1948, w Klinice Psychiatrycznej Uniwersytetu Wrocławskiego. K. Jus w roku 1950 przeniosła swoją pracownię EEG do Kliniki Psychiatrycznej w Tworkach (Pruszków). Również w roku 1950 powstała trzecia w Polsce pracownia EEG w Klinice Neurologii w Warszawie. W roku 1953 Jusowie rozpoczęli szkolenie podstawowe EEG w Łodzi, pierwszymi uczniami byli: J. Majkowski i A. Janusz. Później szkolenia przeniesiono do Instytutu w Tworkach (K. Jus, H. Ekiert – dorośli) i do Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie (A. Koślacz-Folga – dzieci). Uczestnicy tych pierwszych szkoleń to obecnie najbardziej znani i zasłużeni dla rozwoju elektroncefalografii w kraju.
Przy ówczesnych towarzystwach naukowych neurologów, psychiatrów, neurochirurgów i pediatrów powstały sekcje elektroncefalografii, działające początkowo w oparciu o pracownie EEG w tych klinikach. Pierwsza Sekcja EEG powstała w roku 1958 przy Polskim Towarzystwie Psychiatrycznym, która 3 lata później stała się członkiem Międzynarodowej Federacji Towarzystw EEG i Neurofizjologii Klinicznej. W krajowych zjazdach naukowych wyżej wspomnianych towarzystw, ich programy naukowe zawsze uwzględniały tematykę neurofizjologiczną, często z dość licznymi pracami badawczymi posługującymi się metodyką EEG i EMG. Dość szybko zaczęły powstawać liczne nowe pracownie EEG i EMG w: szpitalach, przychodniach oraz w resortach wojska i komunikacji.
W latach 70-tych liczba pracowni EEG i EMG była na tyle duża, iż na wzór innych krajów europejskich, zaczęto w Polsce czynić starania o własną samodzielność statutową. Pierwszą grupę inicjatywną tworzyli: J. Majkowski, T. Bacia, B. Darwaj, J. Trąbka. Później do tej grupy, już jako Komitetu Organizacyjnego dokooptowano jeszcze 5 osób: W. Traczyka, J. Narębskiego, Z. Hubera, W. Horyd i S. Zalejskiego. Pokonano wiele przeszkód piętrzących się na drodze do powstania samodzielnego Towarzystwa Elektroencefalografii w Polsce, a w marcu 1977 odbył się pierwszy zjazd założycielski Polskiego Towarzystwa EEG i Neurofizjologii Klinicznej w Warszawie. Pierwszym prezesem PT EEG i NK został J. Majkowski. W roku 1993 na zjeździe Krajowym w Międzyzdrojach przy niewielkiej przewadze głosów dokonano zmiany nazwy Towarzystwa, na: Polskie Towarzystwo Neurofizjologii Klinicznej (PTNK).

W ramach towarzystwa działają sekcje:

  • EMG – pierwszy przewodniczący sekcji I. Hausmanowa
  • Elektroencefalografii Rozwojowej – pierwszy przewodniczący A. Koślacz-Folga
  • Potencjałów Wywołanych – pierwszy przewodniczący J. Miszczak
  • Sekcja do badań snu (założyciel: J. Narębski) powstała w ramach statutowych Towarzystwa EEG i Neurofizjologii Klinicznej, później przekształciła się w Polskie Towarzystwo do Badań Snu z pierwszym prezesem J. Narębskim. Następnym prezesem był W. Szelenberger. Obecnym prezesem jest W. Nowicki.
    Szczegóły patrz: http://www.psych.waw.pl lub email:sleep@psych.waw.pl.
  • Sekcja Automatycznej Analizy EEG – przewodnicząca K. Blinowska (istnieje od 2000 roku).
  • Sekcja Techników Medycznych EEG/EMG – przewodnicząca I. Pietrzak-Bryłka.

Osobnego omówienia wymagają badania EKoG i SEEG w diagnostyce operacyjnego leczenia padaczki:

a)1957 pierwsza w Polsce EKoGrafia wykonana przed operacyjnym leczeniem padaczki T. Bacia i J. Choróbski, Klinika Neurochirurgii. Warszawa;
b) w Poznaniu pierwsze EKoGrafie u dorosłych i dzieci w Klinice Neurochirurgii wykonał Z. Huber 1961 r.;
c)1968 pierwsza w Polsce Stereoelektroencefalografia (SEEG): E. Mempel, T. Bacia, i R. Stadnicki Klinika Neurochirurgii. PAN w Warszawie;
d)1974 T. Bacia i J. Bidziński pierwsi w Polsce zastosowali śródczaszkowe elektrody nad i podoponowe.

Kolejni prezesi Polskiego Towarzystwa Neurofizjologii Klinicznej: J. Majkowski, W. Traczyk, T. Bacia, J. Trąbka, M. Kowalczyk, J. Kotowicz. Kadencja zarządu PTNK trwa 4 lata. Polskie Towarzystwo Neurofizjologii Klinicznej posiada 11 oddziałów terenowych: białostocki, dolnośląski (Wrocław), gdański, kielecki, krakowski, lubelski, łódzki, poznański, śląski (Katowice), warszawski, szczeciński. Przedstawiciele naszego towarzystwa biorą aktywny udział w pracach europejskiej i światowej organizacji towarzystw EEG. Zarząd Główny PTNK zorganizował VII kongresów krajowych połączonych z walnym zebraniem wyborczym Zarządu Głównego Towarzystwa. Organizatorami kongresów krajowych były ośrodki: warszawski (4), krakowski (1), dolnośląski (Szklarska Poręba 1), szczeciński (Międzyzdroje 1).
Na podstawie uchwały Zarządu Głównego PTNK z grudnia 1993 „W sprawie trybu i kryteriów przyznawania licencji EEG, EMG i PW” komisja licencyjna w składzie: B. Darwaj – EEG (przewodniczący komisji), D. Wochnik-Dyjas – EMG, G. Rusek – EEG Rozwojowe, B. Zakrzewska-Pniewska – PW, do końca grudnia 1999 roku przyznała członkom towarzystwa: 247 licencji z EEG, 74 licencje z EMG, 9 licencji z PW. 76 osobom specjalnie zasłużonym dla rozwoju elektrofizjologii w Polsce lub bardzo długo pracującym, ponad 30 lat w tej dziedzinie, jako akt jednorazowy przyznano tytuły specjalistów. Wykaz imienny przyznanych licencji jest ogłoszony w Epileptologii Nr 2, 1998 i Nr 1, 2000. Sekcja techników medycznych przyznała 300 licencji dla techników medycznych EEG/EMG.
W środowisku Towarzystwa Neurofizjologii Klinicznej z inicjatywy i pod kierunkiem J. Majkowskiego w roku 1990 powstała Polska Liga Przeciwpadaczkowa, która wcześniej, bo od roku 1965, była członkiem Międzynarodowej Ligi Przeciwpadaczkowej jako Polski Oddział. Liga zrzesza obecnie licznych członków krajowych oraz zagranicznych członków honorowych, zasłużonych dla epileptologii europejskiej i światowej. Pod tym samym kierownictwem w roku 1993 powstała Fundacja Epileptologii, która w kwietniu tegoż roku rozpoczęła wydawanie kwartalnika pt. Epileptologia. Do roku 2000 Polska Liga Przeciwpadaczkowa zorganizowała XIV konferencji krajowych na temat padaczki, z udziałem naszych członków i wybitnych badaczy z Europy i Ameryki. W roku 1993 zorganizowano III Europejski Kongres Epileptologii w Warszawie. Polska Liga Przeciwpadaczkowa przyznaje licencje członkom w dziedzinie diagnostyki i leczenia padaczki. (Szczegóły: J. Majkowski Epileptologia 2000,8 Nr 2 oraz Fundacja Epileptologii http://www.epilpsy.org.pl lubemail:fundacja@epilepsy.org.pl).

Polskie podręczniki:

  • A. i K. Jus: Elektroencefalografia, PZWL. Warszawa 1954.
  • A. i K. Jus: Elektroencefalografia Kliniczna, PZWL. Warszawa 1967.
  • J. Majkowski: Elektromiografia Kliniczna, PZWL. Warszawa 1961.
  • J. Majkowski (red.): Elektroencefalografia Kliniczna, PZWL. Warszawa 1979. II wydanie 1989.
  • A. Koślacz-Folga: Elektroencefalografia wieku rozwojowego. PZWL. Warszawa 1980.
  • J. Majkowski: Atlas Elektroencefalografii. PZWL. Warszawa 1975, II wydanie 1991.
  • I. Hausmanowa-Petrusewicz (red.): Elektromiografia kliniczna PZWL 1961, II wydanie. PZWL. Warszawa 1986.
  • W. Szelenberger: Potencjały Wywołane (w przygotowaniu).

Przy Instytucie Psychoneurologicznym w Warszawie działała komisja ds. aparatury, pod przewodnictwem H. Ekiert współpracującej z PTNK zajmującej się doradztwem i oceną przydatności aparatury EEG/EMG importowanej do Polski.

Polska aparatura do badań neurofizjologicznych zbudowana w kraju:

  1. Encefaloskop Katodowy. Instytut Fizyki Politechniki Warszawskiej 1947. J. Pniewski.
  2. Pierwsza publikacja o aparaturze EEG: S. Ryżko, J. Keller, W. Gregorek: Elektroencefalograf. Przegląd Telekomunikacyjny 1948 Nr 7-8 s. 184.
  3. W latach siedemdziesiątych aparaty EEG AM1 opracowane i produkowane były przez Ośrodek Badawczo_Rozwojowy Techniniki Medycznej „ORMED” w Warszawie
  4. Udanymi konstrukcjami były:
    a)Anops (Analizator Okresowych Przebiegów Szumowych). Twórcy: K. Fijałkowski, M. Wołyński, H. Rawski, T. Jankowski, J. Kopeć, L. Szewczyk. Politechnika Warszawska 1980. Anopsy eksportowano do kilku krajów w tym do USA.
    b)Hipnograf do automatycznej analizy snu. Twórcy: G. Malinowski, H. Wilczak-Szatkowska, W. Szelenberger. Patent 1981.
    c)Somnoscan – program komputerowej analizy jakościowej i ilościowej polisomnogramu. Twórcy: J. Narębski, T. i D. Praccy.
    d)Zestaw do mapingu móżgu firmy „Proster”. Twórcy: J. Zając, A. Bujakowski (Gliwice), J. Miszczak (Warszawa) 1985.
  5. Obecnie w kraju w większości ośrodków, analogowe aparaty EEG zastąpiono aparaturą komputerową; stosuje się aparaturę i oprogramowanie cyfrowych aparatów EEG (Digital EEG) udanej polskiej konstrukcji firmy „Elmiko”, założyciel: Z. Niedbalski (istniejącej od 1978 r.). Patrz www.elmiko.pl.

Opracowanie: B. Darwaj w oparciu o materiały własne oraz pomoc i udostępnienie materiałów przez: H. Ekiert, J. Majkowskiego i W. Szelenbergera.

Prezesi Oddzialów Polskiego Towarzystwa Neurofizjologii Klinicznej w latach 2006-2010

  • Oddział Białostocki
    Doc. dr hab.n.med. Wiesław Drozdowski
    Klinika Neurologiczna AM w Białymstoku
    15-276 Białystok, ul. M. Curie-Skłodowskiej 24a
    tel. (85) 746 80 00
    e-mail: drozdowski@cksr.ac.bialystok.pl
  • Oddział Dolnośląski
    Dr n.med.Magdalena Koszewicz
    Katedra I Kliniki Neurologii AM we Wrocławiu
    ul. Borowska 213, 50-566 Wrocław
    tel.: (71) 734 31 40
    e-mail: magda.koszewicz@onet.pl
  • Oddział Gdański
    Dr n.med. Lidia Michalak
    Poradnia Leczenia Padaczki
    Pomorskie Centrum Traumatologii WSzS
    80-101 Gdańsk, ul. Powstańców Warszawskich 1-2
    tel. (058) 302 30 31
    e-mail: lidiamichalak@op.pl
  • Oddział Kielecki
    Dr n.med.Barbara Błaszczyk
    ul. Różana 8 25-729 Kielce
    tel.kom. 602 79 89 40
    e-mail:barbarablaszczyk@op.pl
  • Oddział Krakowski
    Dr n.med. Marta Banach
    Klinika Neurologii Collegium Medicum UJ
    31-501 Kraków, ul. Botaniczna 3 A
    tel. (012) 424 86 18
    obecnie: Zakład Neurofizjologii Klinicznej Instytutu Psychiatrii i Neurologii
    02-957 Warszawa, ul. Sobieskiego 9
    tel. (0 22) 458 27 13
    e-mail: martabanach@yahoo.com
  • Oddział Lubelski
    Dr n.med. Marta Kaczyńska-Haładyj
    Oddział Neuropsychiatrii Dziecięcej, Szpital Neuropsychiatryczny
    20-442 Lublin, ul. Abramowicka 2
    tel. (081) 744 30 61 wew. 335, 336, fax (081) 744 10 79
    email: mkaczyn@bg.am.lublin.pl
  • Oddział Łódzki
    Doc. dr hab. med. Halina Sińczuk – Walczak
    Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera
    Przychodnia Chorób Zawodowych
    91-348 Łódź, ul. Św. Teresy od Dzieciątka Jezus 8
    tel. (42) 631 47 31, fax (42) 631 46 99
    e-mail:PCHZ@imp.lodz.pl
  • Oddział Poznański
    Dr n.med. Barbara Steinborn
    Klinika Neurologii Wieku Rozwojowego AM w Poznaniu
    60-355 Poznań, ul. Przybyszewskiego 49
    tel. (061) 869 12 55, (061) 869 13 42
    e-mail bstein@eucalyptus.usoms.poznan.pl
  • Oddział Śląski
    Dr med. Agnieszka Machowska – Majchrzak
    II Klinika Neurologii ŚlAM w Zabrzu
    41-800 Zabrze, ul.3 Maja 13/15
    neuroza@sum.edu.pl
  • Oddział Szczeciński
    Dr n.med. Halina Grzelec
    Katedra i Klinika Neurologii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego
    SPSK Nr 1
    71-252 Szczecin, Pl.Unii Lubelskiej 1
    Pracownia EMG tel. 91 425 32 57
    halszkagc@wp.pl
  • Oddział Warszawski
    Dr med. Michał Skalski
    Klinika Psychiatrii AM w Warszawie
    00-665 Warszawa, ul. Nowowiejska 27
    tel. (022) 825 12 36
    e-mail michal.skalski@psych.waw.pl